Wat zijn executieve functies en waarom zijn ze belangrijk?
JacquelineW03 november 2021|Leestijd 3 min.Samen met intelligentie zijn deze executieve vaardigheden de belangrijkste voorspellers voor succes op school. Vanaf zeer jonge leeftijd gebruiken we deze breinfuncties bij dagelijkse activiteiten en situaties, zoals spelen, leren en socialiseren. Als je kinderen wilt helpen om gelukkig te worden en zich goed te kunnen redden - nu op school, maar ook later als ze volwassen zijn - stimuleer dan de ontwikkeling van hun executieve functies.
Wat zijn exectutieve functies?
Executief functioneren is de term die psychologen en leerkrachten gebruiken om te beschrijven hoe we omgaan met onze acties, gedachten en emoties. We hebben ze nodig voor een sterk werkgeheugen, zelfcontrole en mentale flexibiliteit. En ze bepalen hoe goed het lukt om te concentreren, vooruit te plannen, verbanden te leggen tussen ideeën, en om te gaan met stress.
De executieve functies zijn de hersenprocessen die ons in staat stellen ons gedrag te sturen. Ze zorgen ervoor dat je rationele beslissingen neemt, impulsen beheerst en je kunt focussen op wat belangrijk is. Dankzij deze ‘regelfuncties’ lukt het ons activiteiten te plannen en organiseren, onze aandacht te richten, instructies te onthouden en succesvol met meerdere taken om te gaan.
Dat zijn allemaal vaardigheden die in hoge mate bepalen hoe succesvol je bent op school (misschien zelfs wel meer dan intelligentie), maar ook in de rest van je leven. Volgens neuropsycholoog en onderzoeker Yvonne Groen van Rijksuniversiteit Groningen zijn ze van cruciaal belang voor vriendschappen en relaties, mentale en fysieke gezondheid en zelfs voor je kwaliteit van leven. Als je in je jeugd de executieve functies onvoldoende ontwikkelt, krijg je het later als volwassene moeilijk om onderdeel uit te maken van de maatschappij.
Denkvaardigheden en gedragsvaardigheden
Richard Guare en Peg Dawson hebben veel onderzoek gedaan naar executieve functies. Zij onderscheiden elf executieve functies, die zijn onder te verdelen in twee categorieën: denkvaardigheden en gedragsvaardigheden.
Denkvaardigheden:
- Planning/prioriteiten stellen: een plan maken om een doel te bereiken en beslissen wat belangrijk is.
- Organisatie: informatie en materialen ordenen en een bepaald systeem hanteren.
- Werkgeheugen: informatie in je geheugen houden bij het uitvoeren van complexe taken.
- Timemanagement: inschatten hoeveel tijd iets kost, het werk over de tijd verdelen en deadlines halen.
- Metacognitie: een stapje terug doen om jezelf en de situatie te overzien en te evalueren.
Gedragsvaardigheden:
- Reactie-inhibitie: eerst denken en dan pas doen, niet impulsief handelen
- Emotieregulatie: emoties reguleren om doelen te behalen of gedrag te controleren en sturen.
- Volgehouden aandacht: aandachtig blijven, ondanks afleiding, vermoeidheid of verveling.
- Taakinitiatie: op tijd en efficiënt aan een taak beginnen, zonder treuzelen.
- Flexibiliteit: flexibel omgaan met veranderingen en tegenslag en je plannen bijstellen als dat nodig is.
- Doelgericht doorzettingsvermogen: doelen formuleren, doorzetten en doorgaan met een taak tot hij af is.
Koude of warme executieve functies
Voor het onderscheid tussen denkvaardigheden en gedragsvaardigheden worden ook wel de termen koude en warme executieve functies gebruikt. Warme executieve functies verwijzen naar de zelfbeheersingsvaardigheden die we gebruiken in situaties waar emoties hoog oplopen. Koude executieve functies verwijzen naar vaardigheden in situaties waarin emoties niet echt een rol spelen.
Gratis e-book over executieve functies
Of ben je een ouder en wil jij de ontwikkeling van je kind stimuleren?
Waarom zijn executieve vaardigheden zo belangrijk?
Kinderen met zwakke executieve functies kunnen in hun schoolwerk slecht georganiseerd, chaotisch of vergeetachtig zijn. Ze treuzelen als ze ergens mee moeten beginnen en raffelen hun werk dan snel af. Ze missen overzicht en kunnen niet goed plannen.
Executieve functies krijg je niet bij de geboorte kant-en-klaar mee. Die moet ieder kind ontwikkelen en daarmee ben je tot na je 20e mee bezig. Omdat bij executief functioneren veel verschillende vaardigheden en delen van de hersenen betrokken zijn, kost het tijd om ze goed te ontwikkelen. Bij het ene kind gaat dit sneller en beter dan bij het andere kind. Bovendien ontwikkelen niet alle executieve functies zich in hetzelfde tempo. Vrijwel alle kinderne hebben wel een of meer executieve functies die ze nog wat beter moeten trainen.
Struikelblok bij ADHD
Kinderen met slecht ontwikkelde executieve functies, waaronder veel kinderen met ADHD, zijn ongeorganiseerder dan andere kinderen. Ze kunnen er extreem lang over doen om zich aan te kleden of overweldigd raken bij het doen van eenvoudige klusjes in huis. Schoolwerk kan een nachtmerrie worden omdat ze regelmatig werkstukken kwijtraken of aan lange opdrachten beginnen de avond voordat ze af moeten zijn.
Ook hoogbegaafde kinderen hebben vaak problemen met executieve vaardigheden
Ook hoogbegaafde kinderen hebben vaak meer problemen met executieve vaardigheden. Dit kan allerlei oorzaken hebben. Ze hebben bijvoorbeeld altijd hun schooltaakjes snel af, omdat ze zo makkelijk zijn. Maar wanneer het werk moeilijker wordt, hebben ze niet geleerd om op tijd te beginnen – simpelweg om dat dit nog nooit nodig is geweest en ze geen idee hebben hoe ze moeten inschatten hoeveel tijd een taak kost.
Hoe kun je executieve functies verbeteren?
Een van de meeste gegeven tips om executieve functies te trainen is het spelen van spelletjes. Denk bijvoorbeeld eens aan schaken. Hiermee prikkelen kinderen hun brein en oefenen ze spelenderwijs met alle executieve vaardigheden.
392 
0 
