6 dingen die je moet weten over rokeren

De rokade is best een toffe zet. Het is de enige keer dat je in één zet twee stukken mag verplaatsen. Rokeren is een van de belangrijkste dingen om te doen in een schaakpartij. Maar er zijn wel een paar dingen die je moet weten over rokeren. Die lees je hier. 

1.Wat is de rokade ook alweer?

Nou, dit:

Echt waar. Deze woontoren is 63 meter hoog, staat in Groningen en heet ‘De rokade’.

Maar dat is natuurlijk niet de rokade waar wij het hier over hebben. De rokade in het schaken is de zet waarmee je in één keer de toren en de koning verplaatst. De koning gaat twee stapjes naar links of naar rechts. De toren springt er overheen en gaat op het veld naast de koning staan.

Je kunt op twee manieren rokeren: kort en lang.

Wit gaat hier kort rokeren. De koning gaat van het ene groene veld naar het andere groene veld. Dan springt de toren van het gele veld in de hoek naar het gele veld naast de koning:

Zwart gaat lang rokeren. Ook nu gaat de koning van het ene groene veld naar het andere groene veld. Bij de lange rokade maakt de toren een grotere sprong. Tussen de twee gele velden liggen twee andere velden:

2. Wanneer mag je rokeren?

Vraag liever wanneer je niet mag rokeren. Want dat is vrij vaak. Als je al een keer met je toren of de koning hebt gespeeld, mag je bijvoorbeeld niet rokeren. Ook niet als ze daarna weer naar hun beginplekje zijn teruggegaan. Je mag ook niet rokeren als er stukken tussen de koning en de toren staan. Of als de koning schaak staat of na het rokeren schaak zou komen te staan. En ook niet als de koning tijdens het rokeren over een veld gaat dat wordt aangevallen. Dan zou hij ‘door schaak’ gaan en dat mag niet.

Vind je deze regels lastig te onthouden? Dan kan het helpen om ze in twee groepjes te verdelen. Het ene groepje heeft te maken met schaak, het andere met stukken/velden:

Wil je hier nog even mee oefenen? Doe dan een van de rokadelessen op Chessity: Rokade (1) of Rokade (2)

3. Wat is het nut van rokeren?

Een van de belangrijkste doelen van de rokade is dat je koning een goed plekje krijgt. In het midden staat hij niet zo veilig, verder naar de hoek wel. En zeker als er nog een muurtje van pionnetjes voorstaat. Tegelijkertijd kruipt een van de torens achter dat muurtje vandaan en komt meer in het midden te staan. Vanaf nu kan de toren echt mee gaan doen met aanvallen!

4. Welke rokade is beter, de lange of de korte?

Dat hangt ervan af. De korte rokade is bijna nooit verkeerd. Tenzij de pionnen al weg zijn op de koningsvleugel (dat is de kant van het bord waar de koning staat: voor wit de rechterkant, voor zwart de linkerkant). En als je ziet dat de tegenstander een grote aanval voorbereidt aan die kant van het bord, kan het ook slimmer zijn om aan de andere kant te rokeren.

Een voordeel van de korte rokade is dat je hem sneller kan zetten. Er hoeven immers maar twee stukken (loper en paard) weggezet te worden voordat de ruimte tussen koning en toren vrij is. Na de korte rokade kan de koning de drie pionnetjes voor hem verdedigen.

Je zult zelf moeten kiezen of je kort of lang rokeert. Wat het beste is, verschilt per partij. Door ervaring krijg je daar steeds meer kijk op. Speel ook geregeld partijen van jezelf na met je trainer of schaakleraar. Samen kun je dan precies nagaan welke rokade in die partij de beste keus was. Het bespreken van gespeelde partijen - analyseren heet dat - is heel leerzaam.

5. Wanneer moet je rokeren?

Zo snel mogelijk! Probeer als het even kan voor de tiende zet te rokeren. Werk daar naar toe door je paard en je loper uit te spelen.

Misschien heb je wel helemaal geen zin om te rokeren, omdat je veel liever meteen lekker gaat aanvallen. Dan is tóch slim om nog even een zet te wachten met aanvallen en eerst te rokeren. Maar als je zomaar een ongedekt stuk kunt slaan, laat je die kans natuurlijk niet lopen!

6. Hoe moet je precies rokeren?

Nee, we bedoelen nu niet waar de stukken naar toe gaan, maar de manier waarop je verzet. Als je daar fouten mee maakt, kan het je namelijk duur komen te staan. De regel is:

Verzet eerst de koning en dan de toren en gebruik voor beide stukken dezelfde hand.

Als je in schaakprogramma’s speelt, zoals in Chessity, kan het niet misgaan. Alleen door op de koning te klikken kun je rokeren. Maar als je met een echt schaakbord speelt, moet je opletten dat je eerst de koning verzet en daarna pas de toren. Anders is je rokade niet geldig.

Als je tegenstander goed oplet en protesteert omdat je eerst de toren vastpakt, kun je niet meer rokeren. Dan moet je verplicht een zet doen met de toren (vanwege de regel ‘aangeraakt is zetten’). Dat is knap balen! Je koning staat nog steeds op een kwetsbare plek en je toren staat ook niet echt lekker. Er zijn al heel wat partijen verloren gegaan door zo’n mislukte rokadepoging. Let zelf dus ook goed op als je tegenstander gaat rokeren: doet hij het wel volgende regels?

Fouten met de uitvoering van de rokade komen heel veel voor in partijen tussen kinderen en beginnende schakers. Maar zelfs op het allerhoogste niveau, wordt zo’n fout nog wel eens gemaakt. Het overkomt bijvoorbeeld de Amerikaanse grootmeester Hikaru Nakamura af en toe. Die heeft daarvoor overigens wel een goed excuus: in Amerika mag je wel met twee handen rokeren en hij vergeet wel eens dat dit buiten Amerika anders is.

(Foto rokade Groningen: Wutsje / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0)