Veel ouders en leerkrachten van hoogbegaafde kinderen zal dergelijk ‘verstrooide-professor-gedrag’ bekend voorkomen. Talentvolle kinderen hebben de aanleg om mooie (school)resultaten te behalen, maar het komt er lang niet altijd uit. Dit beeft vaak te maken met problemen met de ontwikkeling van de executieve functies, de vaardigheden die je nodig hebt om een taak goed uit te voeren.

Executieve functies: essentiële breinvaardigheden

Executief functioneren is de term die psychologen en leerkrachten gebruiken om te beschrijven hoe we omgaan met onze acties, gedachten en emoties. We hebben de regelfuncties van het brein nodig voor een sterk werkgeheugen, zelfcontrole en mentale flexibiliteit. We vertrouwen op sterke executieve functies om ons te concentreren, vooruit te plannen, verbanden te leggen tussen ideeën, en om te gaan met stress.

Executieve functies bepalen in hoge mate hoe succesvol je bent op school (maar ook in de rest van je leven). Misschien zelfs wel meer dan intelligentie.

Een hoog IQ kan de ontwikkeling van executieve vaardigheden in de weg zitten. Voor het ontwikkelen van de uitvoerende heb je namelijk veel oefening nodig. Maar als school te makkelijk is, hoeven kinderen met een hoge intelligentie hun executieve functies niet of nauwelijks aan te spreken.

Ze hebben het het helemaal niet nodig om hun aandacht lang vast te houden. En ze hoeven net per se op tijd met hun taak te beginnen om hun werk op tijd af te hebben. Slordig werken? Ach,het resultaat is toch wel goed. Of in elk geval goed genoeg. En doorzetten als iets moeilijk is, tegenslagen overwinnen? Dat leer je natuurlijk niet als alles je makkelijk afgaat.

Te hoge verwachtingen

Hoogbegaafde kinderen worden vaak overschat als het op executieve functies aankomt. Omdat ze cognitief voorlopen, wordt hetzelfde verwacht van hun executieve vaardigheden. Terwijl die zich vaak in een normaal tempo of juist minder goed ontwikkelen.

Veel hoogbegaafde kinderen ontwikkelen zich asynchroon. Er zijn grote verschillen tussen bijvoorbeeld hun cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling.

Een hoogbegaafd kind kan cognitief jaren voorlopen op leeftijdsgenootjes, maar op het gebied van emotie-regulatie, impuls-inhibitie juist achter blijven. Of hun verwerkingssnelheid kan de andere cognitieve processen niet bijhouden, waardoor ze moeite kunnen hebben met aan een taak te beginnen (taak-inhibitie).

Zelf het slimste kind heeft oefening nodig

Hoogbegaafde kinderen met zwakke executieve functies hebben het vaak lastig. Ouders en leerkrachten snappen er vaak niets van. Hoe kan een kind de moeilijkste dingen begrijpen, maar niet in staat zijn gymtas in te pakken of op tijd met haar werk te beginnen? De hersenen van hoogbegaafde kinderen zijn te vergelijken met een groot vliegveld – maar de verkeerstoren is nog in aanbouw. Toch krijgen ze vaak de dodelijke opmerking te horen: Ik dacht dat jij zo slim was?

“Wat je daarmee suggereert”, zegt psycholoog en hoogbegaafdheidspecialist Sonja Borgsteede, “is dat executieve functies bij hoogbegaafden een vaststaande eigenschap zijn. Maar dat zijn ze niet. Het zijn vaardigheden die je kunt ontwikkelen door te oefenen. En zelfs het slimste kind heeft oefening nodig.” Het goede nieuws is: kinderen met zwakke executieve functies hebben het meeste baat bij de training.

Hoe kun je executieve vaardigheden trainen?

Een leuke manier om executieve vaardigheden te trainen, zowel op school als thuis, is door spelletjes te spelen. Ideaal natuurlijk, want kinderen zijn over het algemeen gek op spelletjes. Omdat je bij de meeste spelletjes wel op je beurt moet wachten (inhibitie), iets van een plan moet verzinnen (planning) en met tegenslag moet omgaan (flexibiliteit), komen er vanzelf executieve functies aan bod.

Het meest geschikt zijn natuurlijk spelletjes waarbij je zoveel mogelijk verschillende executieve functies moet gebruiken. En die een kind lang blijft vinden en steeds weer een nieuwe uitdaging bieden. Denk bijvoorbeeld aan schaken. Daarmee prikkelen kinderen hun brein op allerlei manieren en ontwikkelen ze veel verschillende vaardigheden. Zoals beter concentreren, vooruit denken en plannen en omgaan met winst en verlies.