Leerlingen die al kunnen schaken: succes en frustratie

Hoe moet ik omgaan met kinderen die al kunnen schaken? Dat is een vraag die leerkrachten en schaaktrainers heel vaak stellen. Moeten die ook in les 1 van de Rivier beginnen of kunnen ze bij een moeilijkere les instromen?

Hoewel je als coach voor je leerlingen lessen kunt ontgrendelen, is het advies om ook de kinderen die al kunnen schaken gewoon bij het begin te laten beginnen. Kinderen schatten hun niveau vaak te hoog in en een stapje terug moeten doen is dan zeer frustrerend. Ook kinderen die al één of twee jaar schaken, kunnen beter gewoon bij het begin beginnen. Zo weet je zeker dat er geen hiaten in hun schaakkennis zitten. Bovendienkan de software zich dan optimaal instellen op het niveau van deze leerlingen. Kinderen die echt al redelijk kunnen schaken, vliegen vaak door de lessen heen, tot het punt waar ze hun eigen niveau bereiken.

Deze week kwam ik twee kinderen tegen die dit advies prachtig illustreren.

Voorbeeld 1: Beginnen op een te hoog niveau

Tijdens een Chessity-workshop op een basisschool vertelde een van de jongens vooraf dat hij vorig jaar tweede was geworden op het basisscholenkampioenschap en dat hij thuis ook heel veel schaakte met zijn opa en zijn moeder.

Hij was, naar eigen zeggen, "een supergoede schaker".

Normaal gesproken laat ik ook dit soort leerlingen gewoon bij het begin beginnen. Meestal blijkt dan al snel dat dat maar goed is ook. En mocht ik zien dat ze inderdaad wel heel soepel door de lessen heenklikken, dan wil ik ze nog wel eens laten proeven aan een moeilijker lesje of mogen ze al snel gaan gamen. Maar dit keer trapte ik toch in de valkuil.... ik liet de zelfverklaarde schaaktopper in de Rivier beginnen bij les 10.

Op zich nog steeds erg gemakkelijk voor iemand die al kan schaken. Maar liever te makkelijk beginnen dan te moeilijk, was nog steeds het devies. En de loop van de stukken zou hij toch wel kennen als hij vorig jaar bij het schoolschaakkampioenschap tweede was geworden?

Ai, niet dus.

De jongen die vol bravoure bij de workshop was binnengelopen, veranderde binnen een paar minuten in een bonzend brok frustratie, bij wie nog net de stoom niet uit de oren kwam. Dat zijn vriendje, dat naast hem ster na ster haalde, nuchter vaststelde dat hij misschien toch niet zo héél goed kon schaken, maakte het er niet beter op.

Wat te doen? Hem door laten modderen was niet echt optie, maar de jongen 'terugzetten' naar les 1 zou een al te groot gezichtsverlies opleveren. Want inmiddels keek de hele klas vol verbazing toe hoe de jongen met veel misbaar zijn frustratie uitte.

Dat Chessity een digitale schaakmethode is, bleek uiteindelijk de redding. Want natuurlijk kon hij hartstikke goed schaken, maar zou hij misschien een beetje in de war kunnen zijn doordat de stukken er op een computer anders uitzien dan wanneer je ze op het bord voor je hebt, opperde ik. Niet ik dat ik dat echt dacht overigens, want dit levert in de praktijk eigenlijk nooit problemen op voor kinderen.

Nou, zei de jongen, dat dacht hij niet! En hij noemde - nog net niet stampvoetend van boosheid - de namen van de stukken op en kon ze ook koppelen aan de houten schaakstukken die ook in de klas stonden. Dat hij daarbij in beide gevallen de loper en pion en de dame en koning door elkaar haalde, heb ik maar niet gezegd. En bij zijn uitleg over de paardensprong - "ja, die gaat een beetje zo of zoiets"  en de loop van de toren ("die mag van alles") knikte ik wat vaagjes.

"Tja, ik denk tóch dat je misschien eerst een beetje moet wennen aan de computer", zei ik indringend. "Want jij weet al zo veel, dan moet het dat wel zijn, toch? En die stukken zien er ook echt wel anders uit, hoor. Best verwarrend." Hij wilde net weer gaan protesteren toen ik in zijn blik zag dat hij doorhad dat ik hem een reddingsboei toewierp. Hij greep hem met beide handen aan. Ja natuurlijk, dat moest het zijn, stomme computer!

De rest van het uur doorliep hij keurig vanaf het begin de lessen, waarbij de stomme computer nog steeds dankbaar als verklaring voor zijn foutjes werd genoemd. Maar zijn frustratie was weg en hij kreeg er steeds meer lol in. Toen hij in de Arena de kikkerrace won van zijn vriendje, stond hij juichend achter zijn tafelje. Het vriendje begreep wel waarom hij had verloren. "Jij kon ook gewoon al heel goed schaken en ik heb het vandaag pas geleerd." Ja, knikten beide knullen. Zo zat het.

Voorbeeld 2: succeservaring

Het tweede voorbeeld dat ons advies onderstreept voor kinderen die al kunnen schaken, is afkomstig van mijn eigen schaakclub, waar ik schaaktraining geef aan de beginnersgroep. Er kwam een nieuw jeugdlid bij de groep, een jongen die ik al kende van een aantal schaaklessen die ik een paar jaar geleden op zijn school had gegeven. Zijn vader had hem leren schaken en zijn ogen glommen destijds al bij elke zet die ik uitlegde. Mooi dat dat enthousiasme nog steeds sprankelde. Tijdens de training bleek al snel dat hij verder was dan de rest van het groepje.

Ik heb hem uitgelegd dat het toch het beste was dat hij in Chessity bij het begin begon. Dat was dan wel veel te makkelijk, maar hij zou er snel doorheen lopen. En een beetje oefenen en de boel opfrissen is natuurlijk nooit verkeerd. Bovendien kwam hij dan vanzelf op zijn eigen niveau uit, waar de lessen niet te makkelijk, maar ook niet te moeilijk zijn. Met het Pion-diploma op zak, zou hij ook met een groep hoger kunnen meedoen. 

Gisteren kreeg hij de inlogcodes voor Chessity. Vanmiddag keek ik in het dashboard leraar en zag dit bij zijn resultaten staan:

Hij is in twee dagen de hele Rivier doorgegaan! Via de community van onze trainingsgroep kreeg ik al een enthousiast berichtje. "Ik ben al bij les 60." Zonet heb ik even in de examentool gekeken: hij is inmiddels ook geslaagd voor het proefexamen en mag het Pion-examen doen!

Binnen een week je eerste schaakdiploma halen, hoe tof is dat?!

(Want dat hij dinsdag gaat slagen voor zijn Pion-examen, daar twijfel ik niet aan.)

We zijn als volwassenen nogal eens geneigd om te denken dat kinderen die al kunnen schaken ervan balen om bij de beginnerslesjes in de Rivier te beginnen. Maar zoals de voorbeelden hierboven laten zien, is het veel vervelender om op een te hoog niveau in te stappen. In een week (of twee of drie weken) een schaakdiploma halen is een succeservaring van jewelste. Terugmoeten naar een lager niveau daarentegen is frustrerend en demotiverend.

Tips voor het motiveren van leerlingen die al kunnen schaken:

1. Maak er een uitdaging of een weddenschap van. Kun jij al heel goed schaken? Lukt het jou dan ook om binnen twee weken je Pion-diploma te halen? Veel kinderen vinden het leuk om te laten zien dat ze dat kunnen.

2. Volg via het dashboard de vorderingen van je leerling. Stuur hem of haar een berichtje met een complimentje of een aansporing als er een mijlpaal is bereikt: "Ik zie dat je weer een sticker hebt gehaald. Supergoed gedaan! Lekker doorgaan."

3. Vertel je leerling dat het doorlopen van 'te makkelijke' lesjes best een goede oefening is. Een voetballer die heeft geleerd hoe hij een bal moet trappen, moet immers ook elke training weer tegen de bal trappen. En zeker als je niet zo vaak schaakt, is het handig om de schaakspieren weer een beetje te trainen. Bovendien kan de leerling misschien al wel schaken, maar de manier van oefenen in Chessity is wel nieuw. 

4. Ziet je leerling het echt niet zitten? Spreek dan af dat hij of zij toch bij het begin begint, maar dat jij goed gaat opletten dat het wel leuk blijft. De leerling mag het ook zelf zeggen als het echt stom is, dan zullen jullie samen een oplossing bedenken. In 9 van de 10 gevallen komt de leerling er al doende achter dat lesjes doen in Chessity eigenlijk gewoon heel leuk is en hoor je hem of haar er nooit meer over.

5. Raakt de leerling toch gedemotiveerd omdat hij uitdaging mist, dan kun je alsnog besluiten om lessen te ontgrendelen. Maar nogmaals: wees hier zo terughoudend mogelijk in.