Het schaaksprookje van de drie zwarte koningen

Er was eens… een pion die promoveerde tot een koning. Wat? Kan dat niet? Jawel hoor, in sprookjes kan alles. In dit schaaksprookje komen zelfs drie zwarte koningen op het bord! Maar het loopt slecht af met ze.

Er was eens een schaakgrootmeester* die een toernooi ging spelen in Vladivostock. In Moskou stapte hij in de Transsiberië Express, voor een treinreis van 9287 kilometer. De reis zou ruim een week duren, dus de grootmeester had alle tijd om zich in de trein voor te bereiden op het toernooi. Dacht hij. Hij had alleen de pech dat tegenover hem een man zat die de hele tijd met hem wilde praten.

De man was bonthandelaar, vertelde hij. Hij was op weg naar Vladivostock om bont in te slaan. Terug in Moskou ging hij die verkopen. Hij vertelde over de kwaliteit van zijn handelswaar, over de prijzen die hij rekende en over wie allemaal klant bij hem waren. De grootmeester zei weinig terug. Dat maakte de bonthandelaar nieuwsgierig. “Waarom reist u naar Vladivostock?” vroeg hij de grootmeester. “En wat hebt u een vreemd geblokt doosje voor u op tafel liggen.”

De grootmeester vertelde dat hij schaakte voor de kost en op weg was naar een belangrijk toernooi. Het doosje was zijn zakschaakspel. Dat had hij mee genomen om wat oude partijen na te spelen. Hij zei het niet - daar was hij te beleefd voor - maar hij bedoelde: stoor me niet langer en laat me rustig schaken!

De bonthandelaar veerde op. Schaken! Daar had hij wel eens van gehoord. En hij had het altijd al willen leren! “Kunt u mij niet leren schaken?”

De grootmeester zuchtte diep. Dat was wel het láátste waar hij zin in had. “Het is een erg moeilijk spel. Het duurt heel lang om alle regels uit te leggen. En ik kan ook helemaal niet zo goed uitleggen. ” Maar de bonthandelaar drong aan: “Ach kom, we zitten toch een week in deze trein, tijd zat!”

Het leek de grootmeester het slimst om maar toe te geven. Dan bleef de man tenminste niet doorzeuren. Dus hij legde hem geduldig alle regels uit. Hij vertelde over de loop van de stukken, over schaak zetten en over mat. En legde ook de bijzondere zetten uit, zoals ‘en passant’-slaan en de rokade, en dat je pion mag omruilen voor een ander stuk als hij de overkant van het bord bereikt.

“Zo, nu weet je alles”, zei de grootmeester en hij wilde weer verder gaan met zijn studie.

“Ah, kunnen we niet één partijtje spelen?” vroeg de bonthandelaar. “Eentje maar, hoor. Dan weet ik zeker dat ik het kan. Het lijkt me een erg leuk spel."

Weer gaf de grootmeester toe. De stukken werden in de beginstelling gezet en de partij begon. Na een tijdje spelen stond deze stelling op het bord:

“We kunnen nu wel stoppen”, bromde de grootmeester, die met wit speelde. “Want ik win toch. Jij kunt alleen nog maar je pion in de hoek zetten. Dan promoveert je pion tot een ander stuk, maar daar heb je niks aan. Want daarna zet ik mat mijn loper." (Hij wil met de loper de rode pijl volgen.)

Maar de bonthandelaar wilde niet opgeven en dacht heel lang na, tot ergernis van de grootmeester. Toen zette hij zijn pion van in de hoek (groene pijl) en vroeg om…  een zwarte koning.

“Dat kan helemaal niet!” riep de grootmeester. “Een pion mag niet tot een koning promoveren.” De bonthandelaar sputterde tegen. “Maar u had gezegd dat ik mag kiezen in welk stuk een pion aan de overkant verandert.”

De grootmeester haalde zijn schouders op. Vooruit dan maar. Misschien had hij het niet goed uitgelegd. Beter nu maar even doorspelen en snel mat zetten, dan was hij van het gedoe af. Toen kwam er een diepe frons over zijn voorhoofd. Want hoe moest hij dat aanpakken?

Hij kon zijn loper wel langs de rode pijl spelen. Dan stond de eerste koning mat. Maar dan stond de nieuwe zwarte koning pat! Hoe zou hij dat nu weer moeten uitleggen aan de bonthandelaar?

Dan maar de andere loper een veld schuin omhoog spelen?? Nee, dan kwam de nieuwe zwarte koning wel mat te staan, maar was het pat bij de oude koning...

De grootmeester keek nog eens goed naar het bord en begon toen breed te grijnzen. Hij deed met zijn pion aan linkerkant van het bord een stapje naar voren en bereikte zo de overkant van het bord. “Nu wil ik ook een zwarte koning!” zei hij.

De bonthandelaar kon nog maar één zet spelen: met zijn derde koning één stapje naar rechts.

De grootmeester schoof daarna zijn witte pion een stapje verder.

Weer had de bonthandelaar geen keuze. Hij kon alleen de zijn derde koning weer terugzetten in de linkerbovenhoek.

Met een triomfantelijke blik zette de grootmeester zijn pion nog een stap vooruit en bereikt daarmee de overkant van het bord. Hij vroeg een dame. “Kijk, zei hij: nu staan uw zwarte koningen alle drie mat!”

“Wauw”, zei de bonthandelaar. “Wat een fantastisch spel! Nu begrijp ik waarom u zo veel moet studeren."

De grootmeester schudde hem opgelucht de hand. Eindelijk kon hij aan de voorbereiding op zijn toernooi beginnen.

En hij leefde nog lang en gelukkig (want dit is tenslotte sprookje).

* Van dit verhaal bestaan verschillende versies. De details verschillen; de schaakstellingen zijn hetzelfde. In 2001 verscheen een variant in De Voorloper van de KNSB, het toenmalige jeugdmagazine voor leden van de schaakbond dat later is opgegaan in het Schaakmagazine. In die versie speelde grootmeester Max Euwe een partijtje schaak tegen een treinpassagier. Het is - zonder Euwe - ook terug te vinden op de website van Tata Steel Chess (2008).