Hoe je toppartijen gebruikt in je schaaklessen voor beginners (1)

Jan 12, 2018

Frank
CoachIMSchaakbondLessenmakers 1738

Game Viewer »

Denk je dat de partijen van grootmeesters te moeilijk zijn om met beginners te bespreken? Kijk dan maar eens mee naar de partijen van de eerste zes ronden van het Tata Steel Chess-toernooi van vorig jaar. Dan zul je zien dat je die heel goed kunt gebruiken om eenvoudige schaakconcepten uit te leggen aan je leerlingen.

Eljanov, Pavel - Aronian, Levon

Wit heeft zojuist zijn toren op een onhandig veld neergezet. Zie de groene pijl. Zwart kan nu met zijn paard op de helft van wit gaan staan en daarmee voor een heel vervelende dreiging zorgen:

Het paard is hoe dan ook op weg om de groene pijl te volgen. Wit kan niet voorkomen dat er op de volgende zet minstens twee stukken tegelijk worden aangevallen door een paardvork. Wit gaf het op.

So, Wesley - Rapport, Richard

Zwart speelde hier zijn loper helemaal naar de andere kant van het bord en verraste hiermee de nummer vier van de wereld.

Het idee is dat als wit de loper met de dame slaat, zwart dan een dubbele aanval met het paard heeft:

Wit sloeg de loper natuurlijk niet, maar die loper in het witte kamp, was niet iets wat Wesley So prettig vond. Zwart kwam steeds beter te staan, maar liet het na om de partij af te maken. Zoals zo vaak ruikt de tegenstander dan bloed en valt het mat aan de andere kant van het bord!

Twintig zetten later stond het zo:

Wit heeft het paard dat naast de zwarte koning stond naar achteren gespeeld en daarmee de dame aangevallen. Maar dat is niet het enige! Het witte paard heeft ook ruimte gemaakt voor de witte toren! Wit dreigt nu zowel mat als de dame te slaan. De zwarte dame kan nog wel ontsnappen met schaak, maar het probleem is dat het mat niet meer te verdedigen valt. Na een tijdje zijn de veilige schaakjes op. Een paar zetten later gaf zwart dan ook op.

Giri, Anish - Nepomniachtchi, Ian

Wit heeft een vrijpion die bijna aan de overkant is, maar wordt deze de volgende zet niet gewoon geslagen? Giri verzint een list! Hij zet zijn toren achter de vrijpion.

Als zwart nu de pion pakt, komt de toren tegenover de witte loper en toren te staan.

Dit wordt in het schaken ook wel een batterij genoemd. Zie de les over de aftrekaanval in het Paard-level om te zien wat je hiermee kunt doen! Hierbij alvast een demonstratie. Wit haalt de loper weg en zet de koning schaak:

Wit valt nu de koning en de toren aan. Belangrijk is dat zwart schaak staat, want als dat niet het geval zou zijn, dan had zwart tijd gehad om de toren te slaan. Nu gaat dat feestje niet door, omdat zwart eerst het schaak moet opheffen. Vervolgens slaat wit de zwarte toren en heeft wit punten verdiend!

In de partij verplaatste zwart zijn koning een veld naar links, zodat hij nu op de volgende zet de pion wel kan slaan. Zwart kan dan niet meer schaak gezet worden door de loper.

Echter, wit kwam met een verrassing aanzetten. Hij pakt een pion die gedekt staat door de zwarte loper!

Het idee is om de zwarte loper weg te lokken. Zwart heeft nu twee logische mogelijkheden (zie de groene pijlen). Als zwart de loper slaat, dan loopt de pion door:

De loper een veld naar voren spelen en daarmee de vrijpion stoppen (in plaats van de loper slaan), brengt ook geen redding:

Wit wint materiaal door middel van een röntgenaanval.

Ragger, Markus - Xiong, Jeffery

Wit zou graag schaakmat willen zetten door de toren te verplaatsen zie rode pijl, maar dat mag niet. De toren staat gepend! De zwarte dame moet dus weggelokt worden! Wit speelt daarom zijn vrijpion op.

En nu gaf zwart het op! Als zwart met de toren een stap opzij doet, heeft wit een dubbele aanval:

Als zwart met de toren naar de hoek gaat,

geeft wit röntgenschaak:

En als zwart de pion slaat, dan kan de witte toren bewegen!

Als de koning dan weggaat, is het mat:

Jones, Gawain - Ragger, Markus

Zwart heeft zojuist zijn koning naar voren gespeeld, maar dat bleek geen goed idee. Wit heeft een gemene truc! Hij schuift de witte pion naar voren met schaak en maakt zo ruimte voor het witte paard.

Als zwart de pion slaat, dan geeft de witte toren schaak en dan heeft zwart een probleem.

Als de koning schuin naar achteren gaat (maakt niet uit naar welk veld) dan geeft het witte paard schaak, waarna de koning en de toren tegelijk worden aangevallen. Wit wint een toren door een dubbele aanval:

Als de koning naar voren gaat, springt het paard direct de zwarte stelling in:

Dubbele aanval op toren en matveld!

Ook als de koning een stap naar achteren zet, valt het paard weer de toren aan:

Als de toren weggaat, dan geeft het paard schaak en daarna komt de toren op de onderste rij binnen:

Na het schaak kan zwart de loper nog tussenplaatsen, maar die wordt erna geslagen door de toren met mat!

Er zat dus niets anders op voor zwart om dus weer terug te gaan naar het veld waar het vandaan kwam. Het gevolg was dat zwart even later bijna geen stuk meer kon bewegen:

Wit veroverde uiteindelijk de pionnen op de koningsvleugel en won zonder problemen.

Algemene thema’s

We hebben te maken met wereldtoppers, maar toch gebeurt er af en toe wel iets in hun partijen waarvan je denkt: hé, dat kan ik ook! Ik heb daarom een aantal partijfragmenten verzameld waarin thema’s voorkomen die ook in het pionnen- en paardenniveau worden behandeld. Laten we beginnen met mat zetten!

Trappetjesmat

Een bekend matbeeld is het trappetjesmat (zie ook de blog 'Blunders door wereldtoppers' waarin dit matbeeld besproken wordt). Engelsen spreken trouwens over LawnMower Mate (grasmaaiermat).

De torens zetten afwisselend de koning schaak en dwingen de koning daarmee geleidelijk naar de rand. Vervolgens staat zwart mat:

Je kunt dit vergelijken met het maaien van het gazon, strook voor strook!

Twee voorbeelden waarin dit matbeeld een belangrijke rol speelt:

Harikrishna, Pentala - Adhiban, Baskaran

Wit zet schaak en laat daarmee de verdediging van het paard los. Het idee is om de zwarte koning naar de rand te lokken. Zwart is natuurlijk niet verplicht om het paard te pakken, maar als de koning een stapje opzij doet, dan zou het andere witte paard de koning schaak geven en moet de koning alsnog het paard aan de rand slaan.

De zwarte koning heeft slechts twee veilige velden, die allebei op één lijn liggen. Door schaak te geven op die lijn, pakt wit die velden af van de koning. Belangrijk is dat wit de goede toren naar die lijn speelt:

Op deze manier heeft wit allebei de lijnen onder controle! Het lijkt erop alsof zwart al (trappetjes)mat staat, maar zwart kan het schaak nog opheffen met tussenplaatsen van de loper. Geen probleem voor wit. Wit kan nu de gepende loper op slimme wijze aanvallen:

Op de volgende zet slaat wit met de toren in de hoek de loper en dan is het alsnog mat!

Bok, Benjamin - Dobrov, Vladimir

Wit staat een pion voor en deze pion is ook nog eens bijna gepromoveerd. Belangrijker is hier echter dat de koning van wit gevangen is. Zwart gaat op zoek naar mat en vindt het!

De toren heeft ruimte gemaakt voor de pion (zwart dreigt mat!) en daarbij staat de toren nu handiger opgesteld.

Als wit de pion pent, heeft zwart mat in twee:

Eerst wordt de koning naar de rand gelokt en vervolgens geeft de andere toren mat:

Een bekend matbeeld!

In de partij speelde wit de toren opzij, maar ook dan haalt zwart hetzelfde trucje uit:

Wit gaf het op, omdat de volgende zet zijn toren wordt geslagen met schaakmat!

Twee ronden eerder zat Bok aan de goede kant van de score. Het is niet helemaal een trappetjesmat, maar het heeft er wel veel van weg:

Bok, Benjamin - Lei Tingjie 1-0

De zwarte koning kan geen kant op, maar het is nog geen mat. Het probleem is dat als wit met het paard de koning schaak geeft, de koning een stap opzij kan doen, omdat het paard het veld niet meer bewaakt. Dat brengt wit op een idee. Hij brengt zijn toren aan de rand richting de zwarte koning en pakt daarmee belangrijke velden van de koning af:

Zwart kan het mat alleen nog voorkomen door het paard naar achteren te spelen, maar daar wordt het geslagen door één van de witte torens. Zwart gaf daarom op.

Oefenen met trappetjesmat? Dat kan met deze lessen uit het Paard-niveau:

Tip: gebruik de tool Taken toewijzen om je leerlingen deze lessen gericht op te geven (lees deze FAQ voor uitleg over deze tool)

Uitschakelen van de verdediger: weglokken + mat

Een ander thema dat ik tegenkwam, was het uitschakelen van de verdediger met het doel om mat te zetten. Twee keer is Gawain Jones de hoofdrolspeler:

Jones, Gawain - Guramishvili, Sopiko

Wit zou graag met een toren of dame de zwarte koning willen aanvallen, want dan is het bijna mat. Zwart lijkt echter de deur nog net dicht te kunnen houden. Lijkt, want de Engelsman vindt toch een manier om op de onderste rij binnen te komen. Hij offert zijn toren en lokt hiermee de verdedigende loper weg.

Na het slaan van de toren blijkt waarom het torenoffer zo handig is. De weg voor de witte dame naar de onderste rij is nu vrijgekomen. Als zwart het schaak heeft opgeheven door met de koning weg te gaan, zet wit de dame heel dicht op de koning en is het over en uit voor zwart!

Het mat van dichtbij! Dat kan je vast al wel uit de les in het Pion-level!

Smirin, Ilia - Jones, Gawain

Een ronde eerder (zie vorige voorbeeld) zette Jones zijn tegenstandster mat. Ditmaal is hij het slachtoffer van een matcombinatie op de onderste rij! Zwart heeft nog een verdediger. Als die nou eens verdwijnt ... Wit offert zijn dame voor de toren! Na terugslaan blijkt waarom het uitschakelen van de verdediger een goed idee is geweest. De toren kan nu de koning aanvallen en daarmee ook de laatste twee veilige velden van de koning afpakken: